De Grenzen van de Abnormaliteit

Geachte Belgen,

Het is al weer een hele tijd geleden, sinds mijn middelbare schooljaren om precies te zijn, dat ik mijzelf in het Nederlands op pen en papier, of eerder, op keyboard en scherm, heb uitgedrukt. Mijn oprechte verontwaardiging, die al langer aan het sudderen was maar nu tot een graad van verhitting is overgekookt zodat mijn vingers vurig begonnen te kriebelen, ligt aan de basis van de motivatie om mijn Nederlands woordenboek nog eens af te stoffen.
De vuurhaard in kwestie vatte vonk toen ik overlangs in normam mijn ochtend-ritueel de VRT nieuwssite van ons Belgenland opende. Want alhoewel ik niet kan opbiechten eigenaar te zijn van een zwijmende liefde voor mijn moederland, kan ik het toch niet nalaten om op de voet te blijven met de dagdagelijkse socio-politieke gebeurtenissen in België. Aldus mijn ochtend-ritueel.

Op deze bewuste dag, zaterdag 24 november in Nieuw-Zeeland, keek ik tussen hapjes boterham door met ongeloof naar de uitzending van Terzake van 23 november. Hierin ging minister van asiel en migratie Theo Francken in debat met Tom Van Grieken, gewezen vertegenwoordiger van onze collectieve Vlaamse trots en toevallig ook voorzitter van het Vlaams Belang. Nu, los van het feit dat in 1989 het cordon sanitaire tegen het toenmalig Vlaams Blok werd afgeroepen, was ik geschokt door het discours dat het hele debat nam. Op een bepaald moment riep iemand in het publiek bijvoorbeeld luidkeels “Eigen volk eerst!” Dat noch Theo Francken noch Tom Van Grieken op dat moment het debat stopzette en zei; “Excuseer? Eigen volk eerst? Het is exact deze gedachtengang die mee aan de basis van de Tweede Wereldoorlog lag. Bovendien hebben we in deze existentiële crisis-tijden van klimaatopwarming meer nood dan ooit aan solidariteit en internationale samenwerking.”
Dat meneer Van Grieken hier echter niets op zei, is niet zo verwonderlijk. Een korte blik op de website van zijn partij spreekt dan ook boekdelen; het partijprogramma bevat geen enkele verwijzing naar de povere staat van ons milieu, om dan nog niet te spreken over eventuele maatregelen om er iets aan te veranderen. Noch weiden hun beginselverklaringen een enkele paragraaf aan deze problematiek. Wat wel te lezen valt, zijn hartverwarmende teksten over “De multiculturele vergissing ongedaan maken” en hoe de “eerste en belangrijkste kern van de samenleving het traditionele gezin is.”[1]

Excuseer, maar dat zo een partij ernstig wordt genomen, ligt mij zwaar op de maag. Dat Theo Francken, weliswaar in een strategische poging om de Vlaams-nationalistische achterban niet kwijt te spelen, met Van Grieken in debat gaat is nog begrijpelijk. Maar wat minder begrijpelijk is, is dat dit debat zonder enige vorm van commentaar op de VRT wordt uitgezonden. Een debat tussen een rechtse en extreem-rechtse politicus die akkoord gaan over nagenoeg al hun standpunten rond migratie, nee, ik zie niet in wat dit kan bijdragen aan het publiek debat. Integendeel, door debatten zoals deze zonder bijkomende duiding uit te zenden, vormt de VRT een spreekbuis voor verkondigingen die het rechts-populisme in de hand spelen.

De Rechtse Aardverschuiving

Echter, de uitzending van Terzake die ik zojuist aanhaalde is geen eenmalige anomalie die op de VRT verscheen, maar een symptoom van een verontrustwekkend fenomeen dat al langer aan de gang is. Ik heb het over de verrechtsing van de samenleving en de politieke cultuur in België, Europa, de VS, en andere landen in de wereld; het gaat hier ook over het zogenaamde rechts-populisme dat een figuur als Trump in het Witte Huis heeft gezet, tot Brexit heeft geleid, en 73 jaar na de Tweede Wereldoorlog, de donkere schaduw van xenofobie, nationalisme, en broedend fascisme weder over Europa heeft geworpen. Vooraleer ik naar de kern van deze open brief verhuis, vind ik het dan ook belangrijk om even een licht op de oorzaken van dit fenomeen te werpen, en zo een context voor deze brief te schetsen.

There is no Alternative

Alhoewel de mechanismen schuilend achter het populisme talrijk zijn – ik verwijs bijvoorbeeld naar het neoliberaal economisch beleid dat sinds eind jaren 70 in de opmars is, de bijeffecten van de automatisering van onze economie, en de delokalisatie van bedrijven naar goedkopere productielanden – zijn er twee voorname drijfveren die deze ideologie sinds enkele jaren naar de mainstream gebracht hebben.

De eerste aanleiding vinden we bij het politieke wanbestuur van de afgelopen decennia, en met name de omgang met de bankencrisis van 2007-2011. Met de Europese Unie stevig in het zadel werden bankroete banken door middel van een grootschalige infusie aan belastinggeld ‘gered’, met als gevolg dat de verspreiding van de neoliberale doctrine, onder het mom van een geducht besparingsbeleid, tot een sneltempo accelereerde. Politici verkochten hun dogma’s door middel van hun favoriete slagzin bij uitstek, “de begroting op orde stellen,” of in de volksmond beter bekend als “de broekriem aanspannen,” ad nauseum herhaalt tot ze niet alleen zelf, maar ook de bevolking dit fabeltje steevast geloofden. Let op: dit beleid werd nooit voorgesteld als een politieke keuze; het was een zogenaamde rationele beslissing gebaseerd op de wetenschap van de economie. In andere woorden, een beleid dat moest gevoerd worden omdat er geen alternatief was, een gedachtegang goed samengevat in de slogan van Margaret Thatcher “There is no alternative” (TINA).
Uiteindelijk kregen veel landen met deze mantra van besparing in de praktijk onder meer een krimpende economie, een toename aan precaire jobs, een duurder onderwijssysteem, een afgezwakte sociale zekerheid, en een verhoging van de leeftijd voor brugpensioen. Nogmaals, dit werd nooit als een politieke keuze voorgesteld, maar als de enige weg uit de financiële crisis, een crisis die nota bene door de banken zelf veroorzaakt werd. Anno 2019 betalen we daar nog altijd een zware prijs voor.

Neem de kredietcrisis van 2007-2011 en het daaruit voortvloeiende besparingsbeleid vervolgens samen met onthullingen van grootschalige belastingontwijking en belastingfraude (herinner u de Panama en Paradise Papers, LuxLeaks, SwissLeaks, en de Bahamas Leaks), en berichtgeving dat de kloof tussen arm en rijk steeds wijder en dieper wordt, en het gevolg is dat de jan en janina’s met de pet de sterke indruk krijgen dat ze in het zak worden gezet door een hebzuchtige elite, het zogenaamde establishment.[2] [3] [4] [5] [6] [7] En alhoewel deze conclusie meer dan terecht is, is hiermee de kous nog niet af. Want vergeet niet, we hadden het over de twee redenen die achter de verrechtsing van onze samenleving en het ontsluiste populisme in Europa schuilen.

De Ander

Oorzaak nummertje twee is, surprise surprise, de Europese vluchtelingencrisis. Inderdaad, ofschoon migratie al enige poos nu, in feite sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog, een realiteit is, zag de lente van 2015 een aanzienlijke toestroom van asielzoekers en immigranten. Deze beweging naar Europa van een ogenschijnlijke grote massa mensen uit landen met uiteenlopende normen en waarden heeft geleid tot een ware identiteitscrisis, of toch volgens sommige politici. De publieke opinie rond dit thema werd verder beïnvloed door een reeks van terroristische aanslagen die van 2014 tot 2016 in frequentie en gruwel zijn toegenomen. Zo ontstond deels de indruk dat Europa overspoeld werd met fundamentalistische Islamieten en terroristen van IS, vreemdelingen die fundamenteel niet passen in onze verlichte, westerse samenleving, en ook nog eens ons sociale model op de helling zetten.
Bepaalde politici en politieke partijen hebben van deze crisis gretig gebruik gemaakt om hun eigen agenda naar harteluste te promoten. In Frankrijk doen figuren zoals Marine Le Pen dan ook niets liever dan rond te strooien met slim-gekozen cijfers die bijvoorbeeld de link leggen tussen migratie en criminaliteit, en daarmee de ‘migrant’ als een bedreiging voorstellen. Jammer genoeg zien we hiertegen amper, of erger nog, een zwak weerwoord van andere politieke partijen en de media. De vrees om kiezers, en kijkers, tegen de schenen te schoppen speelt bij deze terughoudendheid ongetwijfeld een grote rol, maar gaat uiteindelijk ten koste van de rationaliteit, de kwaliteit van het politieke debat, en bijgevolg de hele maatschappij tout court.[8]

Ontsporing

Om alles nog eens kort samen te vatten hebben we dus; een neoliberaal besparingsbeleid dat de algemene mens armer maakt, de perceptie dat er een establishment is dat niet in het belang van het gewone volk regeert, een instroom van immigranten, of de ander, die de maatschappij zogezegd op stelten stelt, en politici die van deze situatie gretig gebruik maken om kiezers te ronselen door middel van thema’s zoals migratie, identiteit en veiligheid naar voren te schuiven. Blaas hier nog wat informatieluchtbellen en het intellectuele isolatie-effect, veroorzaakt door sociale media zoals Facebook en Twitter, op, en we hebben alle ingrediënten om een grote pot populisme klaar te maken.

Natuurlijk is dit een vereenvoudigde versie van het verhaal, en is het maar vanzelfsprekend dat ieder land haar eigen unieke socio-politieke structuur en omstandigheden heeft. Ook wil ik niet suggereren dat er geen ernstige vragen te stellen zijn bij de manier waarop de integratie, of assimilatie, van immigranten in het verleden tot nu toe verlopen is. Al te vaak belanden nieuwkomers in buurten met diepe socio-economische problemen zoals werkloosheid, armoede, en erbarmelijke woonomstandigheden. Discriminatie bij huisvesting, op de arbeidsmarkt, bij de keuze van scholing, en discriminatie in het dagdagelijkse leven door de inheemse bevolking zijn ook maar enkele redenen die verklaren waarom mensen in zulke ‘probleembuurten’ terechtkomen. Dat er dan hangjongeren en relschoppers tevoorschijn springen, laat staan uitingen zijn van extremisme, is helemaal geen mirakel. Er zijn dus inderdaad problemen waarover men moet durven praten, problemen die door onder andere socialistische regeringen nooit op een grondige wijze zijn aangepakt. Hierdoor is het ongenoegen van vele mensen kunnen groeien tot een zweer die uiteindelijk is opengebarsten, en zo een voedingsbodem voor rechtse partijen is geworden.

Maar jammer genoeg, ondanks de reële problemen, is de perceptie rond deze kwestie in de laatste jaren totaal ontspoord. Als de trein de perceptie rond migratie voorstelt, en het spoor, laten we tergemakshalve even zeggen dat dat in Brussel ligt, de logica en de rede, dan ligt de trein ondertussen ergens in Timboektoe. Zo gelooft een meerderheid van de Belgen dat immigranten een gevaar voor de veiligheid in België vormen, vindt 25% van de Vlamingen dat migranten de Belgische cultuur ondermijnen, en denken bijna de helft van alle Belgen dat migranten meer kosten aan sociale diensten en gezondheidszorg dan dat ze onze samenleving opbrengen.[9] Het is markant dat geen van deze percepties echter waar blijkt te zijn, en dat wetenschappelijke studies aantonen dat ze voortspringen uit een foutieve interpretatie van de realiteit.[10] Hoe komt het dan toch dat een meerderheid van de Belgen hun realiteitszin heeft verloren?

Neutraal

De verklaring hiervoor vinden we bij de vaststelling dat samen met de rechtse verschuiving in het ideologisch klimaat, de media (die een grote invloed heeft op de perceptievorming) op korte voet is gevolgd. Hiermee wil ik natuurlijk niet zeggen dat onze Vlaamse media getransformeerd is in een bolwerk van rechts-geopinieerde redacties en siegheilende journalisten. Ik bedoel wel dat, door onder andere hardere concurrentie in het medialandschap en de queeste naar een groter publiek, de media een breder segment aan meningen wil bedienen. En omdat die meningen de laatste jaren naar rechts zijn verschoven, uit zich dat ook zo op onder andere de VRT.
Het grote probleem ontstaat echter wanneer deze meningen niet meer kritisch aan de tand gevoeld worden. Want terwijl het forum voor rechtse opinies is vergroot, is het vermogen van presentatoren om gasten op de rooster te leggen precies drastisch verminderd, en dit onder meer uit vrees voor de dik-rode stempel van partijdigheid opgeplakt te krijgen. Zo is er een faux-neutraliteit en zelfcensuur ontstaan die de verrechtsing alleen nog maar meer in de hand werkt.

Inderdaad, debatten komen en gaan, maar aan grondige en kritische vraagstelling, laat staan factchecking, wordt er precies steeds minder gedaan. De laatste jaren verschenen er dan ook uitspraken, opinies, en interviews in de krant en op tv waarvan het een tiental jaar geleden gewoonweg ondenkbaar zou zijn geweest dat die (op dezelfde wijze) in de media komen. Het Francken en Van Grieken ‘debat’ – of lover’s quarrel zoals dat ook wel wordt genoemd – waarin Francken zei tegen het cordon sanitaire te zijn, en iemand in het publiek luidkeels “Eigen volk eerst!” riep, is hier enkel maar een illustratie van.

Spiegelbeeld

Herinner u bijvoorbeeld de verschijning van bokser Freddy De Kerpel als Brazilië-expert op De Zevende Dag, waarin hij het toekomstige beleid van, laten we er geen doekjes om winden, psychopaat-president Bolsonaro verdedigde, en daarbij onder andere kennis gaf van een wel erg genuanceerde mening over de rechten van misdadigers.[11] Of de toon die het hele discours nam bij de dood van 2-jarige Mawda in Mei van vorig jaar. Of de befaamde ‘opkuisen’ hashtag die meneer Francken op 13 september van vorig jaar onder de volgende boodschap op twitter plaatste: “Vanmorgen 14 mensen aangehouden in Maximiliaanpark en 9 in het Noordstation, 3 verklaarde minderjarigen. Vlgs info politie nauwelijks volk in het park. #opkuisen.’’
Of recenter nog, de “hysterische” reacties op de coalitie van SP.A en de PVDA in Zelzate, in het bijzonder Bart De Wever met zijn uiterst intellectuele uitspraak, “Waar communisten besturen, is er armoede en meestal dictatuur”, die meteen ook de toon zette voor het debat tussen Peter Mertens en Noël Slangen in De Afspraak van 13 november.[12] Daarin stelde meneer Slangen de PVDA quasi gelijk aan het Vlaams Belang en praatte zonder scrupules over een cordon sanitaire tegen extreem-links (of de PVDA in haar huidige vorm zo extreem is, is dan weer een ander debat) dat – naar mijn weten – zo fictief is als een eenhoorn.

Na dan toch even te twijfelen aan mijn geestelijke gezondheid, sprong mijn hoofd uit vreugde tegen het plafond toen ik het fenomeen van verrechtsing aangekaart zag staan in een opiniestuk, getiteld “hysterische reactie van Bart De Wever, Wouter Beke en Gwendolyn Rutten op linkse ideeën”, van Sacha Dierckx van 24 november op de website van de VRT.[13] Toen de verrechtsing van de media in Vlaanderen vervolgens voor enkele seconden aan bod kwam in De Afspraak van 26 november, kroop ik door het gat dat mijn hoofd had gemaakt verder door naar de eerste verdieping om er een kort vreugdedansje te doen. “Ik ben dus toch niet gek”, dacht ik vrolijk.

Het debat in kwestie ging over de vrije meningsuiting van journalisten en de “buitensporige” uitspraak van Emmanuelle Praet op het televisieprogramma C’est pas tous les jours dimanche, waarvoor ze prompt door de RTL geschorst, en ondertussen ook al ontslagen, werd. Mia Doornaert en Joël De Ceulaer oordeelden terecht dat er met haar uitspraak (in de context van dat programma en haar rol daarin) niets mis was, en dat de reactie van de RTL totaal buitensporig was. De discussie nam echter een interessante wending toen meneer Ceulaer zei dat “alle politici met macht druk proberen uit te oefenen op journalisten”. Correct, dit is inderdaad een fenomeen van alle tijden en alle politieke spectra, en tegenwoordig is de balans in Wallonië op sommige programma’s duidelijk naar links overgeheld (zoals dat in Vlaanderen vroeger ook het geval was). Maar zoals Ceulaer opmerkt, zien we in Vlaanderen vandaag de dag het spiegelbeeld van wat er in Wallonië aan de gang is, en is er bij ons inderdaad een vorm van zelfcensuur ontstaan. Dat de N-VA, als grootste partij van Vlaanderen, en geleid door Bart De Wever en ministers zoals Theo Francken die journalisten op Trumpiaanse wijze voortdurend “beschimpen” en “afkatten”, hier tesamen met een onkritische media hoofdzakelijk verantwoordelijk voor zijn, is dan ook geen wonder.[14] Maar zo is het niet altijd geweest.

De Nieuwe-Vlaamse Alliantie

Ik herinner me nog levendig een tijd toen, niet zo heel lang geleden, het debat over bepaalde thema’s in Vlaanderen dan weer veel te links-gevoelig lag. Onderwerpen zoals integratie mochten bijna niet aangehaald worden, of het woord racisme werd als zout op sneeuw rondgestrooid. Ondertussen was er wel echt een probleem ontstaan, zoals de documentaire Femme de la Rue destijds aantoonde.[15] Ik was dan ook blij met de verschijning van Bart De Wever op het politiek toneel; eindelijk eens een politicus die dingen durfde te zeggen die tot dan toe quasi taboe waren. Het zal menig onder u verbazen, maar toen ik voor het eerst naar de stembus mocht, lag mijn politieke voorkeur volgens een stem-test van de VRT het dichtst bij de partijen Groen en de N-VA, een samenstelling die vandaag minder evident is. Wat is er dan zo veranderd?

Transformatie

In een opiniestuk in De Morgen van 25 november spreekt Joël De Ceulaer over de verschillende versies van Bart de Wever, een transformatie waarmee ik deels akkoord kan gaan. Versie 1.0 was zogezegd een “frisse en uitdagende intellectueel” die “het politieke debat nieuw leven inblies”.[16] Langzamerhand, met name een banken- en migrantencrisis later, veranderde meneer De Wever echter in versie 2.0, “een rauwe machtspoliticus die harder dan ooit uithaalde naar politieke tegenstanders en journalisten, maar zelf op den duur geen kritiek meer kon verdragen”. Met deze versie vervaagde ook “de intellectuele eerlijkheid van versie 1.0” en kwam de “polarisering tussen bevolkingsgroepen” naar boven, een van de kenmerken van de huidige N-VA.
Vervolgens schrijft meneer De Ceulaer over Bart De Wever versie 3.0, “de politieke pragmaticus die noodgedwongen zijn innerlijke Jean-Luc Dehaene heeft wakker gemaakt”, een transformatie kenbaar gemaakt door zijn compromisbereidheid met de SP.A in Antwerpen, maar een versie “die zich voorlopig alleen manifesteert op het Antwerpse microniveau”.[17] Het is dan ook te voorbarig om van een nieuwe versie te spreken (maar eerder van een tactisch manoeuvre), en volgens mij zit Bart De Wever, en bijgevolg ook de N-VA, nog altijd muurvast in versie 2.0. Deze partij is ondertussen ook niet alleen rechts, maar vertoond de laatste jaren sterke trekjes van rechts-populisme. Een uitleg.

Wintermarkt

Eerst en vooral is het geen staatsgeheim dat de N-VA een groot deel van het Vlaams Belang kiezers heeft overgenomen. Omdat deze kiezers een substantieel aandeel van de electorale achterban vormen, moet de partij bijgevolg steeds rekening houden met de extreem-rechtse wensen (over bijvoorbeeld migratie) van deze groep, ongeacht de andere stromingen die in de partij aanwezig zijn. Dat de partij uit ‘principiële redenen’ rond het migratiepact van Marrakesh uit de regering is gestapt, is dan ook om de genoemde achterban tevreden te houden, en dat met oog op de regionale en federale verkiezingen van 2019.
Ten tweede is de N-VA al enkele jaren kampioen van de sociale media, en gebruikt de partij dit medium om populaire boodschappen te verspreiden en zo rechtstreeks de Vlaming aan te spreken.[18] [19] Ze doet dit echter maar al te vaak met behulp van een cru taalgebruik dat de gemoederen opzweept, polariseert, en op zijn minst gezegd soms een of twee halve waarheden bevat.

Een goed voorbeeld is de hele heisa van oktober vorig jaar rond de naamswijziging van de kerstmarkt tot ‘wintermarkt’ in Brugge. Theo Francken postte al snel op twitter een artikel van VTM dat sprak van een naamsweiziging “om mensen met een ander geloof niet te schofferen”, waaraan Francken de commentaar “Weg met ons“ toevoegde. Vervolgens postte hij hetzelfde artikel op Facebook, dit maal met de commentaar “Waar zijn we in godsnaam mee bezig?”, en hashtag “wegmetons”. N-VA-lid Pol Van Den Driesche postte op Facebook dan weer het volgende: “Ongelooflijk en onbegrijpelijk! Na Brussel zwicht nu ook Brugge. Voortaan mogen we dus niet meer spreken van de Kerstmarkt, voortaan heet het ook hier Wintermarkt. Dit is niet enkel belachelijk, het druist ook in tegen onze eigenheid. Brugge heeft een zeer oude en mooie Kerst-traditie. Of je nu gelovig bent of niet, Kerstmis maakt deel uit van onze cultuur. Ik vind het dit onaaN-VAardbaar, ik wil niet toegeven aan deze dwaze vorm van tolerantie.”
Er werd natuurlijk niet bijgezegd dat er over deze naamswijziging al twee jaar geleden beslist werd, noch dat de kerstmarkt-‘traditie’ in België nog geen 40 jaar oud is. Wat ook niet werd toegevoegd, is de uitleg van Piet Vanderyse, voorzitter van het Brugs Handelscentrum (dat al dertig jaar lang de Kerstmarkt in Brugge organiseert);

“Met de benaming Wintermarkt willen wij ons als Brugs Handelscentrum neutraler opstellen. De bedoeling is om tegelijkertijd de andere winterse activiteiten, zoals de ijssculpturen en de ijspiste, die op zich niks met Kerstmis te maken hebben, mee te betrekken in de promotie voor Brugge in de winter. De voorbije jaren kregen wij herhaaldelijk negatieve commentaar, omdat de Kerstmarkt voor Sinterklaas startte. We willen ook de fans van Sinterklaas niet voor de borst stoten. Er zullen voor 6 december geen kerstliedjes uit de klankkasten komen. Wij hebben overigens niks tegen het katholieke Kerstmis. Er staat deze winter een kerststal op de Wintermarkt. En de artikelen die in de stalletjes verkocht worden, zijn allemaal kerst-gerelateerd.”[20]

Een ander voorbeeld is de boodschap van N-VA die na de mislukte aanslag van 20 juni 2017 in Brussel op Facebook verscheen; naast een afbeelding van een militair stond de tekst “Bedankt voor de waakzaamheid!”, met daaronder “Militairen op straat. Dankzij de N-VA, ondanks ‘links’.”
Nu, wat insinueert de N-VA hier precies mee? Dat als het aan ‘links’ zou liggen, er geen militairen op staat zouden geweest zijn, en de aanslag geslaagd zou zijn? Of met andere woorden, dat als we een linkse regering zouden hebben, mensen op straat vermoord zullen worden? Dit is geen simpel politiek steekspel of onschuldige kritiek op links meer, maar “verdachtmaking van politieke tegenstanders” zoals Pieter Stockmans verontwaardigd schrijft in een opiniestuk in Knack van mei vorig jaar.[21]

Politiek (niet-)correct

De verdediging van de N-VA tegen de kritiek die haar bedenkelijke acties noodzakelijk uitlokken, kan min of meer samengevat worden in de volgende zin van N-VA-lid Annick De Ridder: “Wie niet denkt zoals links, zou polariseren. De mensen zijn dat beu.”[22] Met uitspraken zoals deze wordt de kwestie verlegd en het probleem bij een ander geplaatst. Of die ander nu de socialisten, onze Franstalige landsgenoten, de vakbonden, de linkse media, de werklozen, of de migranten zijn, maakt geen verschil.[23] Wat belangrijk is, is dat de schuld niet bij de N-VA ligt. Volgens deze gedachtengang is het dus niet de N-VA die polariseert, maar de politieke correctheid van links die aan de bron van het echte probleem ligt.

Inderdaad, volgens de N-VA zijn de meerderheid van de pijnpunten in onze maatschappij te danken aan het jarenlange wanbeleid en de politieke correctheid van links. De N-VA, in tegenstelling, is de partij van politieke vernieuwing, die met de kracht van verandering eindelijk eens komaf zal maken met het linkse bewind en daaruitlopende politieke inertie die België al jaren lang teistert. De vraag is hoe deze partij er zo fantastisch in geslaagd is tal van Vlamingen met deze boodschap te overtuigen?

Zie hier de intrede van Bartus Weverus, de ridder der rationaliteit. Want wat er ook gezegd mag worden over meneer De Wever, vriend noch vijand kan ontkennen dat hij een briljant strateeg is. Sinds het begin profileert hij zich als de politicus bij uitstek met de grootste dosis gezond verstand; als de rationale vertegenwoordiger van de gemiddelde Vlaming die zich zonder enige vorm van schroom een weg door taboe-onderwerpen waadt, en eindelijk eens harde, maar noodzakelijke beslissingen, durft maken. Meneer De Wever heeft dan ook een permanente air van verontwaardiging en politieke moeheid rond zich hangen, alsof hij het ganse politieke spel beu is en eindelijk eens wat rationele argumenten ter tafel wil brengen. Hierbovenop gebruikt hij een lexicon vol met onder andere Latijnse uitdrukkingen die de logica zelve representeren, formuleert hij zijn woorden zodat die niet als opinies, maar als algemene waarheden overkomen, en spreekt hij altijd in naam van een groep, namelijk de gemiddelde Vlaming, die natuurlijk alles behalve dom is.[24] Bovendien is meneer De Wever ook meester in het framen (denk bijvoorbeeld aan de ‘Marrakesh-coalitie’), en lukt het hem steeds weer het debat naar zijn hand te zetten. Dat hij eigenaar is van een scherpe humor die menig onder ons wel kan smaken, is natuurlijk ook mooi weggenomen.
Kritiek op Bart De Wever wordt door deze houding bijna onmogelijk gemaakt, want dat zou niet alleen kritiek op de gemiddelde Vlaming, maar dus ook op de rationaliteit zelve zijn. Wat ook niet helpt is dat er inderdaad een problematiek was (en nog steeds is) die nooit door links (of centrum) onder ogen werd genomen, een gegeven dat de kracht van verandering alleen nog maar meer kracht bijzet.

Diptiekige Strategie

Een tweede manier waarop de N-VA de Vlaming overtuigt, heeft te maken met haar sociale media gebruik. Het gaat hier namelijk om een doelbewuste strategie die er enerzijds uit bestaat de klassieke media (de zogenaamde vierde macht) aan te vallen als te geopinieerd, te links, en daarom ook onbetrouwbaar, en anderzijds diezelfde media aan de kant te schuiven door rechtstreeks met de kiezer te communiceren. Zo zei Bart De Wever in een interview met sociale nieuwswebsite NewsMonkey;

“Het is zo dat we via moderne communicatietechnieken zeer zwaar hebben ingezet. Het effect van sociale media correct inschatten en daar iets mee doen, is een wetenschap op zich. Maar die kennen we. En dat geeft je de kracht om de klassieke media te bypassen (…) Via je Twitter-account kan je een opiniestuk verspreiden dat verder gaat dan de oplage van heel de krant. En door het niet te geven kan je kranten verplichten om er toch over te publiceren en een link naar het volledige stuk te geven. Da’s een macht ten opzichte van klassieke printmedia die we vroeger niet hadden. Waarom zou je die niet gebruiken?”[25] [26]

Het gevolg is dat de N-VA er grandioos in slaagt om een groot deel van de kritische journalistiek en media te omzeilen, en alleen maar interviews en debatten geeft aan media die ze zelf als objectief beschouwt. Echter, deze strategie heeft de partij niet zelf bedacht. Zo schreef Tom Cochez op 22 juni 2017 op de nieuwswebsite Apache;

“De aanpak om rechtstreeks, zonder kritische journalistieke filter, te communiceren en tegelijk de kritische media die overblijven te framen als politieke activisten, heeft Bart De Wever niet bepaald zelf uitgevonden.
Donald Trump en zijn entourage doen het in de Verenigde Staten misschien nog wat opzichtiger, maar het doel is exact hetzelfde: schakel de vierde macht uit.
Net zoals voor Trump in de VS zijn kranten, radio en televisie voor Bart De Wever enkel nog relevant als ze hun kritische vragen voor zich houden en zich ertoe beperken roeptoeter te spelen voor de boodschap die zijn partij wil uitdragen.
Daarom houdt Bart De Wever bijzonder van het journaal van VTM op zaterdagmiddag. Daarom duikt hij op in Het Laatste Nieuws en niet in De Standaard. Daarom verschijnt hij de dag na een mislukte aanslag niet in Terzake maar wél in een ‘gezellig’ programma als Van Gils en Gasten om er wat cijfers op tafel te leggen, waarna het fragment online kritiekloos een verder leven kan leiden.”[27]

Terwijl de N-VA met deze Trumpiaanse tactieken er dus grandioos in slaagt om kiezers te ronselen, faalt de klassieke media er grandioos in om er het hoofd aan te bieden. Au contraire, in de poging om met sociale media te concurreren en aanvallen op haar zogezegde ‘linkse’ karakter af te slaan, is ze zelf naar rechts verschoven. Debatten zijn bij deze beweging herleid tot inhoudsloze “hij zei/zij zei”-journalistiek en holle uitwisselingen van opinies die uiteindelijk niemand een graantje wijzer maken. Het probleem ligt dan ook bij de manier waarop deze opinies voorgesteld, bevraagd, en geïnterpreteerd worden.

Opinie vs Commentaar vs Media

Om even terug te komen op De Afspraak van 26 november. Op een bepaald moment ‘citeerde’ Mevrouw Doornaert meermaals de ‘oprichter’ van de Manchester Guardian, de heer C.P. Scott, met de uitspraak “facts are sacred, comment is free.” Ook zei ze dat een opinie geen nieuws is, en concludeerde ze aan het eind van het debat dat “opinies vrij zijn en dat je geen rechtzetting kan eisen op een opinie, en dat je dan anders geen opiniedebatten meer moet hebben.” Volgens mevrouw Doornaert kan een opinie dus onmogelijk als ‘fake news’ bestempeld worden, en zo graaft ze een diepe, onoverbruggelijke gracht tussen feiten en opinies. Hier zijn toch wel een paar serieuze bedenkingen bij te maken.

Eerst en vooral is een opinie niet hetzelfde als een commentaar. Een opinie is een geloof van een persoon over iets of iemand, terwijl een commentaar een opmerking is over iets of iemand. Alhoewel deze brief niet bedoeld is om taalspelletjes te spelen, is het toch belangrijk om even op het onderscheid te wijzen. Het grote verschil tussen de twee is namelijk dat een commentaar gebaseerd kan zijn op een opinie, en alhoewel dat vaak het geval is, is dat niet altijd zo. Tegelijkertijd is een opinie meestal gebaseerd op feiten, of een bepaalde perceptie van de feiten, wat maakt dat opinies wel ernstige factuele fouten kunnen bevatten.
Kortweg kan een opinie, naargelang de context waarin die geuit wordt, dus wel het label van ‘fake news’ opgeplakt krijgen, en moet die bijgevolg kritisch geanalyseerd worden. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer die opinies in het nieuws of in duidingsprogramma’s zoals Terzake en De Afspraak verschijnen. Want debatten mogen dan wel uitwisselingen van opinies en geen feiten zijn, maar opinies over belangrijke maatschappelijke thema’s zoals milieu en migratie zijn (idealiter) wel gebaseerd op feiten. Als het dan blijkt dat een zekere opinie gebaseerd is op spinsels van de fantasie, dan zou het toch de rol van de presentator of de journalist moeten zijn om de kijker daar aandachtig over te maken? Indien dit niet gebeurd, kan iedere zot, iedere aanhanger van het platte-aarde idee, zijn zegje komen doen en zo de publieke opinie openlijk beïnvloeden.
Charles Prestwick Scott, niet de oprichter van de huidige Guardian zoals mevrouw Doornaert beweerde, maar diens editor (en later ook eigenaar) van 1872 tot 1932, bedoelde dan ook precies het omgekeerde van wat mevrouw Doornaert meermaals verkondigde met behulp van haar foutieve citaat. Het citaat ter sprake luidt namelijk “Comment is free, but facts are sacred” en komt uit de journalistieke essay A Hundred Years die C.P. Scott schreef ter gelegenheid van het 100-jarige bestaan van de Manchester Guardian. Als mevrouw Doornaert de moeite had gedaan om de paragraaf van waaruit dit citaat komt in haar geheel te lezen, had ze misschien beter op haar woorden gelet;

“A newspaper is of necessity something of a monopoly, and its first duty is to shun the temptations of monopoly. Its primary office is the gathering of news. At the peril of its soul it must see that the supply is not tainted. Neither in what it gives, nor in what it does not give, nor in the mode of presentation must the unclouded face of truth suffer wrong. Comment is free, but facts are sacred. “Propaganda”, so called, by this means is hateful. The voice of opponents no less than that of friends has a right to be heard. Comment also is justly subject to a self-imposed restraint. It is well to be frank; it is even better to be fair. This is an ideal. Achievement in such matters is hardly given to man. Perhaps none of us can attain to it in the desirable measure. We can but try, ask pardon for shortcomings, and there leave the matter.”[28]

Een vrije vertaling van de kern van dit fragment voor de monolinguïsten onder ons: “De voornaamste taak van een krant is het verzamelen van nieuws, en onder dreiging van haar ziel te verliezen, moet ze nagaan dat haar bron niet besmet is. Niet in wat ze geeft of niet geeft, noch in haar manier van presentatie mag het ongemaskerde gezicht van de waarheid onrecht aangedaan worden. Commentaar is vrij, maar feiten zijn heilig. Propaganda, per dezer definitie, is haatvol. Commentaar is ook onderdanig aan zelfopgelegde terughoudendheid. Het is namelijk goed om openhartig te zijn, maar nog beter om correct te zijn.”

Zo ziet u dus, C.P. Scott bedoelde precies het tegenovergestelde van wat mevrouw Doornaert beweerde. En alhoewel haar opinie in dit geval niet als ‘fake news’ bestempeld kan worden, is haar opinie wel gebaseerd op een foutieve interpretatie van de feiten, met als gevolg dat haar redenering als een kaartenhuis in elkaar stort.

De Vierde Macht

De reden waarom ik hierop terugkom is omdat, zoals ik al eerder zei, er de laatste jaren toch veel opinies in onder andere het journaal, in De Afspraak, en in Terzake verschijnen (het Mia Doornaert voorbeeld is relatief onschuldig) die toch niet helemaal correct, laat staan feitelijk juist blijken te zijn. En dan heb ik het niet enkel over de uitspraken en opinies van N-VA-leden en politici in het algemeen, maar ook over die van opiniemakers, journalisten, bedrijfsleiders, en het ganse plethora van andere gasten.
Nu, enerzijds is dit altijd al zo geweest, en kan men niet van de VRT verwachten dat ze alles wat er in een debat ter sprake komt, kritisch analyseren en factchecken. Logistisch gezien is dat gewoonweg niet mogelijk. En zoals C.P. Scott in zijn essay schreef is de queeste naar de waarheid een ideaal.
Anderzijds bestaat het probleem niet enkel uit de feitelijke onjuistheden die dagelijks worden uitgezonden, maar ook uit wat er gezegd wordt, wat er niet gezegd (of gevraagd) wordt, welke gasten worden uitgenodigd om over bepaalde thema’s te debatteren, en hoe veel zendtijd er aan bepaalde onderwerpen gewijd wordt. Kort samengevat, problemen van agenda-setting, priming, en framing, concepten die verklaren waarom de media zo veel invloed heeft op de publieke opinie en wijselijk als de vierde macht aangeduid wordt.

Rage Against the Machine

Echter, de verrechtsing van het ideologisch klimaat in Europa, samen met de negatieve gevolgen van onder meer de 24-uren nieuwscyclus, het versnelde tempo van onze dagdagelijkse levens, sociale media en het krimpen van onze collectieve aandachtsspanne, the pursuit of profit door de media, en de content toegankelijker maken voor een breder publiek, hebben ervoor gezorgd dat de vierde macht niet alleen aan macht ingeleverd heeft, maar ook steeds meer aan kwaliteit. Ja, de kwaliteit van de VRT is er sinds 10 jaar geleden zienderogen op achteruit is gegaan. Debatten zijn herleid tot zinloze “hij zei/zij zei”-journalistiek, buitenlandse news items hebben plaats gemaakt voor binnenlandse kleinigheden, en terwijl bevat de nieuwssite van de VRT ook meer clickbait en non-nieuws (over bijvoorbeeld prinsen en prinsessen) dan ooit. Een dagelijkse blik op de ‘Meest gelezen’ rubriek van de VRT website spreekt in dit geval voor zich.

Maar laat me toch even duidelijk zijn: de VRT zendt ook programma’s en documentaires van uitstekende kwaliteit uit, en doet aan een vorm van onderzoeksjournalistiek die de monden van menig buitenlandse journalisten doet watertanden. Wat de VRT weliswaar niet doet, is de puntjes op de i zetten; noodzakelijke verbindingen leggen tussen de verschillende thema’s die ze voorstelt en de analyses van haar reporters, om zo een realistische weerspiegeling van de context anno 2019 weer te geven. Zo schreef Amerikacorrespondent Björn Soenens in augustus van vorig jaar een prachtige, diepgaande analyse genaamd “Rage against the Machine: wanneer gaan de tegenstanders van Trump het eindelijk snappen?” over President Trump, de media, en de Amerikaanse maatschappij. Omdat zijn analyse deels aansluit bij de analyse die ik hier tracht te maken, en ik het onmogelijk beter zelf kan verwoorden, wil ik even het woord aan meneer Soenens laten;

“Vaststelling: progressieve krachten en media falen totaal in het bekampen van rechts populisme. Wat hebben al die reportages en lange journalistieke stukken in de krant en op tv over de teloorgang van de Amerikaanse middenklasse eigenlijk opgeleverd? Wat halen de dagelijkse aanvallen op elke uitspraak eigenlijk uit? Dit is geen gewone president. Elke andere president had er al lang gelegen. Niet Trump. Niet in deze tijd. Hij probeert voortdurend twijfel te zaaien en gaat daarmee de concurrentie aan over vaststaande feiten. Een beproefde techniek van populisten: zaai twijfel in de hoofden van je aanhangers, en ze doen alles voor je. Trump is er op die manier in geslaagd om haat tegen politieke correctheid om te zwaaien naar haat tegen immigranten of moslims.

Om het heden te begrijpen moeten we altijd naar het verleden kijken. De wijdverspreide frustraties bij veel Trumpstemmers zijn nog altijd het gevolg van de financiële crisis tien jaar geleden. President Obama had in 2008 de uitgelezen kans om de graaibankiers te straffen na de bankencrisis. Die kans liet hij evenwel grandioos uit de handen glippen (en hij niet alleen). De kleine man betaalde (overal ter wereld) het gelag. De wereld en Amerika werden niet hervormd zoals het had gemoeten. Daarom kon de haat tegen de elite blijven groeien, als een vuile, zwellende zweer die ooit moest uitbarsten. In Amerika kozen de Democraten ervoor om de banken te redden, de superrijken ongemoeid te laten en de ongelijkheid nog te laten toenemen. Ze verweten hun boze kiezers te veel ongeduld, en dat ze te veeleisend waren. Een fatale aanpak.

De rekening kwam, de zweer barstte open, en Amerika kreeg Donald Trump. De Democraten lieten de gouden kans schieten om de woede van het volk op te vangen en te vertalen in ander beleid. De Tea Party – en later Donald Trump – vingen die woede wél vakkundig op. Dat was het genie van Trump en het rechtse populisme. Volgens politiek analist en historicus Thomas Frank is daardoor het verleden als een boemerang teruggekeerd: cultuuroorlogen over abortus, over immigratie, over de vlag en het volkslied zijn plots weer springlevend, de haatmachine tegen de minderheden draait op volle toeren en wordt door de president zelfs aangewakkerd. Dat alles tegen de verwachte voortgang van de wereld in. Eigenlijk hebben de Democraten hun achterban schromelijk in de steek gelaten en daar betalen ze een reusachtige prijs voor.”[29]

Dat dit allemaal niet zo vreemd in de oren klinkt, is geen wonder. Zoals ik al eerder beschreef, is er namelijk een parallel te trekken tussen wat er in de VS gebeurd, en wat er in verschillende Europese lidstaten aan de hand is. Want terwijl Amerika Donald Trump kreeg, kregen wij het Alternative für Deutschland in Duitsland, Le Front National in Frankrijk, De Partij voor de Vrijheid in Nederland, de Gouden Dageraad in Griekenland, Lega Nord en M5S in Italië, Vox in Spanje, Viktor Orbán in Hongarije, het lijstje gaat maar door.
Deze analyse, degene die ons economisch beleid, de bankencrisis en het besparingsbeleid, en de perceptiecrisis rond migratie verbindt, wordt echter amper, of onvoldoende, door onze eigen media (met name de VRT) gemaakt, uit onder andere enkele redenen die ik in deze open essay heb genoemd. Het hele plaatje ontbreekt telkens, en in plaats daarvan krijgen we het gezelschapsspel Memory voorgeschoteld; de symptomen liggen open en bloot, maar de oorzaken blijven bedekt. Nochtans zijn er nog wat parallellen tussen Amerika en België in de analyse van Björn Soenens te vinden;

“Het valt niet te ontkennen: de vijandschap van de pers (elke dag in de krant, elke dag uren aan een stuk op tv) tegen Trump, het bashen, 24 uur op 24 in alle media en alle late night shows, helpt écht niet. Trump vindt het stiekem heerlijk. Het geeft hem alle aandacht, en dan kan hij voor zijn aanhangers nog eens flink tekeer gaan tegen wat hij Fake News noemt. De legitimiteit van de pers wordt elke dag aangevallen, journalisten worden elke dag beschimpt. Laten we dus minder hijgen om elke tweet. Negeer die bullshit, laten we meer op reportage gaan. Het land tonen, niet de Rozentuin van het Witte Huis. Minder buzz, meer inhoud. Het internet en hoe het werkt, is in grote mate mee schuldig aan het huidige klimaat. Sociale media geven mensen het nieuws dat populair is en trending, meer dan het nieuws dat accuraat is en belangrijk. Dat algoritme bij de (sociale) media is nefast voor de verspreiding van scheve verhalen, leugens en samenzweringstheorieën. Het internet is geen afspiegeling meer van de realiteit, maar een vervorming ervan.”[30]

De parallel waarover ik het heb is die tussen Trump, de polarisering, en de media in Amerika enerzijds, en de N-VA, de polarisering, en de media in ons Belgenland anderzijds. Een focus op migratie, identiteit, en veiligheid, ontstellende Twitter-uitspraken die niet alleen over de ander, maar ook over mannen die lingerie dragen gaan (“Mannen die zich schminken, die hun wenkbrauwen epileren, die lingerie dragen, die een sacoche dragen, die zwanger worden… Draait de wereld door of ligt het gewoon aan mij?”[31]), het beschimpen van journalisten, politieke correctheid als de bron van de problemen zien, het schreeuwen van fake news en het zaaien van verwarring (denk aan de Marrakesh-ontploffing), en de zendtijd die de media spendeert aan deze (omdat Theo Francken, Bart De Wever, en de N-VA uitstekend verkopen), veel verder moet men niet zoeken.[32] [33] Met de sfeer die er de laatste jaren gecreëerd is, is het nagenoeg niet zo verbazingwekkend dat organisaties zoals Schild en Vrienden opduiken, of dat het bericht dat “bijna de helft van de Vlaamse gemeenten kampt met radicalisering” op 22 december op de website van de VRT verscheen.[34] En nee, het gaat hier niet over het moslimextremisme;

“Uit een enquête van de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG), afgenomen bij 151 gemeentebesturen, blijkt dat bijna de helft van de Vlaamse gemeenten problemen heeft met uitingen van radicalisering. Waar het vroeger vooral om Syriëstrijders en moslimextremisme ging, gaat het nu vooral om homofobie en rechts-extremisme.

De enquête is afgelopen zomer afgenomen. Twee op de vijf gemeentebesturen die hebben deelgenomen signaleren problemen met polarisering, of verscherpte tegenstellingen tussen groepen in de samenleving. Bijna de helft van de gemeentebesturen spreekt over radicalisering, of het nastreven en/of ondersteunen van ingrijpende veranderingen in de samenleving die een gevaar kunnen opleveren voor het voortbestaan van de democratische rechtsorde.

Wat radicalisering betreft, gaat het vandaag vooral om uitingen van rechts-extremisme. Een op de vijf gemeenten maakt er melding van. Volgens de voorzitter van de VVSG en burgemeester van Genk Wim Dries is dat een opmerkelijke stijging: “Twee jaar geleden kregen we er nauwelijks meldingen over. Maar nu is dat anders. Het gaat om het verheerlijken van extreme daden en het dragen van een hakenkruis, maar evengoed over uitingen van homofobie en moslimhaat.”[35]

Bij het lezen van zulke artikels stel ik mij dan ook de vraag; What the hell is the matter with you, Belgium?[36]

Kantelpunt

Gelukkig is het in vergelijking met Amerika en andere Europese lidstaten bij ons zo erg nog niet; want alhoewel een parallel, of eerder een vergelijking, gemaakt kan worden, is er bij ons wat meer nuance, wat meer tinten grijs om het zo te stellen, en wil ik best geloven dat Bart De Wever, Theo Francken, en de N-VA fatsoenlijker zijn dan Trump en diens entourage. De N-VA is ook geen monolitisch blok, en bestaat uit tal van stromingen en individuen (vooral op lokaal vlak dan) die elk verschillende onderwerpen centraal stellen. Maar deze bedenkingen nemen uiteindelijk niets weg van het feit dat er in België een gelijkaardige situatie met Amerika is ontstaan, en dat de N-VA, alsook de media (wellicht onbewust) hier een grote verantwoordelijkheid voor dragen. Net nu is de media nochtans belangrijker dan ooit. Of zoals Björn Soenens schrijft;

“Meer dan ooit zijn media nochtans belangrijk in deze tijd, als eerlijke filters tussen waarheid en verzinsel. Laten we dus – zoals de 81-jarige onderzoeksjournalist Seymour Hersh suggereert – ophouden met de inhoudsloze “hij zei/zij zei”-journalistiek (vaak niet veel meer dan gebakken lucht waar je nooit wijzer van wordt). Tell it like it is. Het is niet omdat we beide partijen aan het woord laten, dat de journalistieke kous daarmee af is. Dat we dan ons werk hebben gedaan. Als we het op die manier blijven doen, zal de polarisering blijven groeien. Het is zoals die klassieke journalistieke les: als de één zegt dat het buiten regent, en de ander zegt dat ’t droog is, moet je ze niet allebei citeren. Als journalist moet je uit het raam kijken en zelf vaststellen wat waar is of vals. Alleen maar rapporteren over waar standpunten verschillen, over het conflict, is eenzijdig en zet aan tot domheid en extremisme.

Het is tijd voor de journalistiek om brolnieuws uit de kolommen te halen, de ruis eruit te zwieren, en zich te focussen op de hoofdzaken. Alle nonsens eruit. Het is tijd voor alle media om zichzelf in de spiegel gade te slaan, zich te bevragen en conclusies te trekken. We beseffen het te weinig, maar dit is een kantelpunt in het informatietijdperk. Laten we alle ditjes en datjes dumpen, en helderheid brengen in wat mensen moeten weten om kritisch in het leven te staan.

De soap stories over winnaars en verliezers: weg ermee. Journalistiek is geen wedstrijd. Mediagebruikers kunnen best wat nuance aan. Smachten naar context. Niemand heeft alle antwoorden. Dat mogen we best wat meer in de verf zetten: dat het niet allemaal zwart-wit is, niet enkel goed of slecht. Dat mensen zichzelf soms tegenspreken. Dat dit alles des mensen is. Welkom in het echte leven quoi! En ja, laten we ook tonen dat politici niet perfect zijn, maar gewoon mensen (oef, gelukkig, maar!).”[37]

Ik vermoed dat meneer Soenens het ook over de media in eigen land heeft. “Laten we alle ditjes en datjes dumpen”, schrijft hij bijvoorbeeld, terwijl er sinds enkele jaren letterlijk “Ook dat nog”-tekstjes op de voorpagina van de VRT website staan, aangevuld met mooie emoticons die dicteren welk gevoel we mogen verwachten bij het lezen van deze ‘artikels’.

Woelige Weken

Sinds ik deze brief op zaterdag, 24 november ben beginnen schrijven, is er al weer het een en ander in ons Belgenland voorgevallen. Zo blies de N-VA, ondanks alle woordspelletjes, en verwarring die ze hieromtrent probeerde te zaaien, de regering omwille van een relatief inconsequent pact op, en plaatste ze een wel zeer bedenkelijke anti-migratie campagne op sociale media. Op een van de beelden stond er bijvoorbeeld de slogan “VN-migratiepact = focus op behoud eigen cultuur van de migrant” met op de achtergrond een aantal vrouwen in hijab gekleed. Na een harde backlash koos de partij er wijselijk voor de campagne stop te zetten, maar jammer genoeg kon de foute perceptie die door deze campagne ontstond niet zo gemakkelijk weggewist worden.[38] [39] Opmerkelijk was ook de boodschap waarmee de N-VA de campagne stopzette;

De afgelopen uren is er commotie ontstaan rond de Facebookcampagne die de N-VA vandaag lanceerde. We vinden het belangrijk dat het inhoudelijke debat over het Migratiepact wordt gevoerd en dat onze bezwaren gekend zijn bij de bevolking.
De bedoeling was om laagdrempelig te zijn.
Maar de campagne heeft door de gekozen beelden haar doel voorbijgeschoten en wordt daardoor verkeerd begrepen.
Het bevordert het debat niet en is nu een politiek feit geworden.
Daarom stoppen we de campagne.[40]

Als er met “inhoudelijke debat” propaganda, met “laagdrempelig” rechts-populistisch, en met “verkeerd begrepen” foutieve en uit-de-context-gerukte informatie bedoeld wordt, dan zou ik nog akkoord zijn geweest. Maar dat was dus niet het geval, en zo werd de kritiek in deze brief nog maar eens wind in de zeilen ingeblazen.

Zonder Zout

Maar laten we stilletjes aan van het onderwerp migratie afstappen. Want los van de val van de regering en de hele heisa hieromtrent vond ook de Klimaatconferentie van de VN in Katowice plaats, en lieten er op zondag 2 december ongeveer 70.000 betogers hun stem horen op de grootste Belgische klimaatmars ooit. Na vele meanders belanden we hiermee dan eindelijk bij de kern van de zaak, de elephant in the room die ik met deze open brief oorspronkelijk wou aankaarten.

De realiteit is dat ik normaliter nooit zo van leer zou trekken tegen de N-VA en de media, en misschien net zoals meneer Ceulaer zou geloven dat het hele migratie-, identiteits-, en veiligheidsdebat zoals dat sinds recent gevoerd wordt, gezond is voor de democratie.[41] En alhoewel ik niet akkoord zou zijn met veel van de circulerende opinies, tja, zo werkt de democratie nu eenmaal.
Jammer genoeg leven we niet meer in normale tijden. We leven in tijden van oprukkend populisme en extreem-rechts, een afbrokkelende Europese Unie, ernstige milieuverontreiniging, ontstellend verlies van onze biodiversiteit, en last but not least, klimaatopwarming. Dit zijn problemen die, zonder te overdrijven, onze democratische samenleving en het voortbestaan van de mens op deze planeet in gevaar brengen. Tot mijn grootste consternatie stel ik echter vast dat de verrechtsing van ons ideologisch klimaat er rechtstreeks voor heeft gezorgd dat onze politici, de media, en een groot deel van de Vlaamse kiezers getroffen zijn door een collectieve vorm van myopie. Zo spendeerde de VRT letterlijk weken aan de Marrakesh-pact discussie en de val van de regering, terwijl het klimaat triestwekkend weinig aan bod kwam. En dit bovendien in een tijd wanneer het klimaatdebat nog nooit zo dringend en pertinent is geweest.

In de loop van de Klimaatconferentie in Katowice, en na de historische klimaatmars, verschenen er bijvoorbeeld welgeteld twee ‘debatten’ rond klimaat op de VRT. Het eerste was een debat in De Afspraak op woensdag 5 december onder de titel “Klimaatmars al vergeten?”. Luckas Vander Taelen liet daarin zijn gerechtvaardigd ongenoegen met het politiek spel en de lage ambities van België horen, en plaatste met zijn woorden de vinger op de open wonde;

“U heeft de afgelopen dagen niets anders gezien van onbegrijpelijke uitleg over wat uiteindelijk zal blijken een vrij onbelangrijk historisch document te zijn. Maar heeft u hetzelfde gezien over wat wel belangrijk is, namelijk over een energierichtlijn van Europa die ervoor zou kunnen zorgen dat we binnen een paar jaar misschien nog kunnen ademen?”[42]

We zien inderdaad niet hetzelfde over onderwerpen die echt belangrijk zijn, en dat al enkele jaren niet. Toegegeven, zo nu en dan komen er wel eens een aantal documentaires of debatten over het klimaat aan bod. Maar dit zijn slechts druppels op een hete plaat, en in vergelijking met andere, minder dringende, onderwerpen ligt dit aantal disproportioneel laag. Erger nog, in bijna elk zogenaamd debat dat in de laatste jaren op de VRT is uitgezonden, of het nu ging over de uitbreiding van de luchthaven, de betonstop, maatregelen van minister Schauvliege (of beter bekend als minister Boomhak), of de economie, het debat ligt volledig, maar dan ook volledig naast de kwestie. Het lijkt alsof we in een brandend huis zitten en politici en bedrijfsleiders discussiëren of ze nog dakpannen moeten plaatsen, om vervolgens in verhitte dialoog over de kleur en design van de pannen te vliegen. Wat presentatoren van de VRT hoogsten doen, is met een kritische blik vragen of de haag eens moet bijgeknipt worden of niet.
Keer op keer wordt er bijvoorbeeld gepraat over economische groei stimuleren, een gunstig ondernemersklimaat creëren, de koopkracht verhogen, enzovoort, terwijl de simpele realiteit eruit bestaat dat economische groei een hoofdoorzaak van stijgende emissies is; dat op een planeet met een eindige voorraad grondstoffen, een economisch systeem gebaseerd op het principe van oneindige groei onmogelijk kan blijven functioneren.[43] Dit zijn geen eenvoudige opinies meer, maar feiten die als een rots boven water staan. Nog een feit is dat het kapitalisme, op zoek naar meer en meer winst, in haar huidige vorm niet in staat is om klimaatverandering, laat staan milieuverontreiniging en verlies aan biodiversiteit, aan te pakken. Hiermee wil ik niet zeggen dat ik een voorstander ben van een of ander ‘isme’; elke ideologie heeft haar voor-en nadelen. Ik wil wel zeggen dat we (en vooral dan onze politici) eindelijk eens de moed bijeen moeten rapen om de taboes rond economische groei en klimaatverandering te doorbreken. Dat we eindelijks eens het debat beginnen voeren hoe we ons politiek, socio-economisch systeem fundamenteel kunnen veranderen, en welke richting we van hier af aan willen uitgaan, of eerder, moeten uitgaan.

Het wordt ook dringend tijd voor alle media om zichzelf in de spiegel gade te slaan; dat ze haar medeplichtigheid in onze collectieve myopie erkent, en haar rol in het klimaatdebat serieus begint te nemen. Ondertussen regent het namelijk niet meer; er is een heuse storm op komst. Concreet betekent dit bijvoorbeeld dat als de CEO van Brussels Airport op de VRT over de uitbreiding van de luchthaven komt spreken, deze persoon telkens opnieuw en opnieuw door de presentator er aandachtig op wordt gemaakt dat de huidige luchtvaartindustrie alles behalve duurzaam is, en het beleid hieromtrent drastisch moet veranderen. Of dat als een bepaalde minister over bomen kappen om plaats te maken voor een bedrijventerrein komt spreken, ze steevast op haar plaats wordt gezet. Of dat als een politicus nog maar eens verkondigt dat er geen budget is om ons openbaar vervoer en fiets-netwerk grondig uit te breiden, de presentator opmerkt dat als er geen budget is voor broodnodige maatregelen nodig om ons voortbestaan op deze planeet te verzekeren, er misschien serieuze problemen zijn met de manier waarop onze economie in elkaar zit.
Of, laatst maar niet minst, dat een pan-Europese democratische beweging zoals DiEM25 (Democracy in Europe Movement 2025), die concrete plannen en mechanismen voorstelt om Europa onder meer transparanter, democratischer, en groener te maken, eindelijk eens wat meer aandacht krijgt, en er zo een modicum van neutraliteit hersteld wordt.[44] [45] [46]
Natuurlijk verwacht ik niet dat er vandaag op morgen tal van oplossingen uit de bus komen. Wat ik wel verwacht, is dat het debat nu eindelijk eens, na jaren vertraging, wordt aangegaan; en niet als een eendagsvlieg op de buis verschijnt en hopsala wordt vergeten, maar consistent terugkeert totdat er een serieuze visie en concrete plannen uit de mouw worden geschud. En ja, dit vereist durf, moed, en lange termijn-denken, eigenschappen die vandaag de dag pijnlijk in onze politici afwezig zijn.

Niet Normaal

De kans bestaat dat deze brief mij de dik-rode stempel van links-radicaal oplevert, een label dat mijn analyse meteen als abnormaal, en dus niet relevant, zou afschilderen. Echter, het concept van normaliteit dat velen van ons vandaag de dag hanteren, is niet meer normaal. In principe zou klimaat zelfs geen kwestie van rechts of links meer mogen zijn, en duidt het bestaan van een partij als Groen erop dat er iets ernstig mis is met de prioriteiten van onze samenleving. Maar tot mijn grote spijt stel ik vast dat klimaat momenteel wel een kwestie van rechts of links is. Nochtans, de feiten rond klimaatverandering liggen al lang op tafel, verschimmelen zelfs op deze tafel, terwijl zwakke randmaatregelen en schoorvoetende vooruitgang al wat is dat het daglicht ziet. Wat deze hele situatie nog markanter maakt, is het feit dat België het allesbehalve goed doet op vlak van de omschakeling naar een groene kringloopeconomie, en richtlijnen rond energiebesparing van de EU (samen met Tsjechië) zelfs tegengestemd. De officiële verklaring van België hieromtrent luidt;

“het ambitieuze doel van het ingediende voorstel (…) België voor een doelstelling stelt die niet op kosteneffectieve wijze te verwezenlijken is”[47]

Nogmaals, als doelstellingen om onze “collectieve zelfmoord” te vermijden niet op een kosteneffectieve wijze te verwezenlijken zijn, is er dan geen ernstig defect in de manier waarop deze kosten worden berekend?[48] Vlaams minister-president Geert Bourgeois vindt blijkbaar van niet.
In het tweede debat rond klimaat in de loop van de Klimaatconferentie in Katowice, werd aan meneer Bourgeois de vraag gesteld of de N-VA onze klimaatambities tegenwerkt. Ongeacht alle verontwaardiging die onze minister-president in Terzake op deze vraag uitte, kan men hierop nochtans met een oorverdovende ja antwoorden. Een verklaring;
In de eerste plaats werkt de N-VA het klimaatdebat tegen door onderwerpen zoals identiteit en migratie centraal te stellen, een duidelijke politieke keuze die de focus van het klimaatdebat wegneemt en mee aan de oorzaak ligt van de gemeenschappelijke myopie. In de tweede plaats doet de N-VA dat door samen met voormalige (en huidige) regeringspartijen zoals de CD&V, VLD, MR, sp.a, en de PS een conservatief EU-gedicteerd economisch beleid te voeren dat steeds weer praat over economische groei, en daarbovenop weinig ruimte laat voor groene investeringen. In de derde plaats doet de NVA dat door, samen met andere partijen, de hele redenering rond klimaat op haar kop te zetten, zo verwarring zaait, en de indruk geeft dat we wel goed bezig zijn. Zo zei Geert Bourgeois in Terzake;

“Wat mij betreft wil ik morgen mijn handtekening zetten onder 50% CO2 reductie. Alleen wil ik dan dat de ministers van klimaat en energie mij kunnen aantonen dat we die kunnen halen, en dat dit voor onze gezinnen en onze bedrijven betaalbaar blijft.”[49]

Ja, betaalbaar voor gezinnen en bedrijven, dit klinkt goed. Of toch misschien niet? Het hele punt van klimaatverandering is juist dat we uit noodzaak, uit existentiële overlevingsoverwegingen maatregelen moeten nemen. Doelstellingen worden niet vastgelegd om dan te zien of we ze kunnen halen. De relatief zwakke Europese doelstellingen zijn het absolute minimum dat we moeten halen om de ergste gevolgen van klimaatverandering tegen te gaan. Het alternatief, namelijk deze doelstellingen niet halen, is ironisch genoeg niet alleen totaal destructief voor onze economie, maar zal ook een tot nu toe ongeziene migratiecrisis ontketenen. [50] [51] En nee, we spreken niet meer over negatieve gevolgen die pas over 50, 100 jaar ons land zullen treffen. De droge zomer van 2018, die desastreus was voor de landbouw in grote delen van Europa, was slechts maar een voorproefje van wat er ons te wachten staat.[52]

De Drie Boodschappen

Om deze ellenlange brief eindelijk eens af te sluiten, heb ik nog drie persoonlijke boodschappen;

Aan de voorzitter van de grootste partij van Vlaanderen: Meneer De Wever, ik weet dat u een grote kennis en interesse in de klassieke oudheid vertoond. Maar zou u het niet willen overwegen om uw visie eens op de (nabije) toekomst te richten? Ziet u dan niet dat Europa aan het afbrokkelen is, dat ten koste van de democratie homofobie en rechts-extremisme overal in de opmars zijn, dat klimaatverandering de grootste dreiging van onze tijd is? De geschiedenis wordt in grote mate door de overwinnaars geschreven, maar op het pad dat u sinds enkele jaren bewandelt, zijn er geen overwinnaars meer. Momenteel moet ik dus met spijt vaststellen dat u inderdaad aan de foute kant van de geschiedenis staat. En als u echt geeft om de verlichting, kunnen u en uw partijgenoten dan niet wat meer respect tonen voor de waarden die ze heeft voortgebracht (zoals bijvoorbeeld respect voor mensen met een andere sexuele geaardheid dan Theo Francken en uzelf)?

Aan de VRT: Waar zijn de kritische en satirische programma’s zoals Alles Kan Beter, Buiten De Zone, en Basta gebleven? In welke coulissen van het VRT-gebouw verstopt de bijtende humor, de zelfspot zich? In deze tijden hebben we nochtans meer dan ooit nood aan producties die onze politici, onze media, en onze maatschappij op een markante wijze aan de kaak stellen, en ons terwijl is goed kunnen doen lachen. Ik denk niet dat een spirituele opvolger van Alles Kan Beter, liefst Alles Moet Beter genaamd, een gebrek aan materiaal zou hebben. Zouden er tussendoor ook eens wat meer “Mag het even?” ’s van Ivan De Vadder en diepgaande analyses van Björn Soenens en co aan bod kunnen komen?[53] En misschien zouden jullie er ook goed aan doen aan elk debat een klimaat-expert te tafelen, bijgestaan door een panel van factcheckers en een professor in de logica die het debat prompt stilleggen telkens als politici op de proppen komen met kromme redeneringen en vertoningen van hun filibuster-vermogen.

Aan ons Belgenland: In het begin van deze brief gaf ik blijk van een gebrek aan zwijmende liefde voor mijn land. En dat klopt, ik kijk geen voetbal, drink lachwekkend weinig bier, en zou wellicht de vlag van Duitsland aanwijzen moest men mij testen op mijn kennis van onze Tricolore. Maar al dit wil niet zeggen dat ik niet trots ben op, of op zijn minst geen grote dankbaarheid en respect heb voor, alles wat België voor mij gedaan heeft. Want ondanks mijn migratieachtergrond en de beperkte middelen waarmee ik ben opgegroeid, ben ik groot geworden in een democratisch land zoals België, een land dat mij alle kansen heeft gegeven om zeer goedkoop te studeren, en gebruik te maken van een goedkope, broodnodige gezondheidszorg. Al dit heeft het voor mij mogelijk gemaakt om meermaals in het buitenland te studeren, ervaringen die ik nooit zou hebben gehad moest ik niet in Europa, niet in België geboren zijn. Als ik dan ergens trots op mag zijn, dan is het dat wel, en daarom zal ik ook altijd onze waarden, onze sociale sector, en onze democratie vurig verdedigen.

Goodbye but not Farewell

Tenslotte wil ik nog zeggen dat deze brief niet geschreven is met haat in het hart voor het Vlaams Belang, de N-VA, de VRT, of alle andere individuen wiens naam ik terloops heb laten vallen. De redenen waarom ik de N-VA viseer, heb ik al meermaals in deze brief genoemd, en vereisen dus geen herhaling. De realiteit is ook dat ik een heel boek zou kunnen vullen met alle affronten voor de logica die partijvoorzitters Gwendolyn Rutten, Wouter Beke, John Crombez, en in mindere mate Meyrem Almaci en Peter Mertens in een enkele week in de mond nemen.[54]
De ware reden waarom ik mij een maand lang met dit project heb beziggehouden, is dat ik uitermate triest en moedeloos word van wat er in België gebeurd; met lede ogen toekijk hoe Europa op volle toeren op een immense afgrond afstevent. Want de realiteit is dat als deze negatieve spiraal van een gebroken economisch systeem, een onkritische media, klimaatopwarming, en oprukkend nationalisme en extreem-rechts niet doorbroken wordt, er ons wel zeer donkere tijden opwachten.

Ik dank u voor uw tijd.

Hoogachtend,

Adrian Vlaicu

[1] https://www.vlaamsbelang.org/beginselverklaring/

[2] https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2018/06/23/ing-België-duikt-op-in-panama-papers/

[3] https://www.theguardian.com/news/series/paradise-papers

[4] https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2018/03/27/rijkste-belgen-48-miljard-luxemburg/

[5] https://www.lemonde.fr/evasion-fiscale/article/2015/02/08/swissleaks-the-backstory-of-a-worldwide-investigation_4572334_4862750.html

[6] https://www.euronews.com/2016/09/22/the-bahamas-leak-explained

[7] https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2014/12/09/groeiende_kloof_tussenarmenrijkhinderteconomischegroei-1-2175093/

[8] LAFLEUR J-M., MARFOUK A., FADIL N., Migratie in België in 21 vragen en antwoorden, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2017, pp. 15.

[9] LAFLEUR J-M., MARFOUK A., FADIL N., Migratie in België in 21 vragen en antwoorden, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2017, pp. 105, 111, 117.

[10] LAFLEUR J-M., MARFOUK A., FADIL N., Migratie in België in 21 vragen en antwoorden, Leuven, Universitaire Pers Leuven, 2017, pp. 105-107, 111-114, 117-119.

[11] Bij de verdediging van de ombuds van de VRT op de kritiek van deze uitzending zijn ook serieuze vragen te stellen. Zie https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2018/10/30/kijkers-vragen-was-freddy-de-kerpel-de-juiste-man-om-te-interv/

[12] https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2018/11/23/opinie-sacha-dierskx-communisme-zelzate/

[13] https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2018/11/23/opinie-sacha-dierskx-communisme-zelzate/

[14] https://www.apache.be/2017/06/22/hoe-n-va-de-vierde-macht-uitschakelt-en-niemand-piept/?sh=14d69719ddf03546a5699-586738160

[15] https://joop.bnnvara.nl/opinies/waarover-mijn-documentaire-femme-de-la-rue-echt-gaat

[16] https://www.demorgen.be/politiek/joel-de-ceulaer-bart-de-wever-bewijst-de-democratie-een-dienst-b604098d/

[17] https://www.demorgen.be/politiek/joel-de-ceulaer-bart-de-wever-bewijst-de-democratie-een-dienst-b604098d/

[18] http://www.standaard.be/cnt/dmf20140522_01115270

[19] http://www.standaard.be/cnt/dmf20140129_00953021

[20] https://kw.knack.be/west-vlaanderen/nieuws/samenleving/commotie-rond-nieuwe-naam-voor-kerstmarkt-in-brugge/article-normal-345157.html

[21] https://www.knack.be/nieuws/België/wees-niet-verbaasd-als-de-communicatie-van-n-va-vroeg-of-laat-uitmondt-in-geweld/article-opinion-869985.html

[22] https://www.standaard.be/cnt/dmf20180504_03498658

[23] https://www.demorgen.be/binnenland/bart-de-wever-is-geen-populist-toont-analyse-van-zijn-uitspraken-aan-b832b6ce/

[24] https://www.demorgen.be/binnenland/bart-de-wever-is-geen-populist-toont-analyse-van-zijn-uitspraken-aan-b832b6ce/?referer=

[25] https://www.apache.be/2017/06/22/hoe-n-va-de-vierde-macht-uitschakelt-en-niemand-piept/?sh=14d69719ddf03546a5699-586738160

[26] http://newsmonkey.be/article/74603

[27] https://www.apache.be/2017/06/22/hoe-n-va-de-vierde-macht-uitschakelt-en-niemand-piept/?sh=14d69719ddf03546a5699-586738160

[28] https://www.theguardian.com/sustainability/cp-scott-centenary-essay

[29] https://www.vrt.be/vrtnws/nl/drafts/Buitenland/rage-against-the-machine-wanneer-gaan-de-tegenstanders-van-trum/

[30] https://www.vrt.be/vrtnws/nl/drafts/Buitenland/rage-against-the-machine-wanneer-gaan-de-tegenstanders-van-trum/

[31] http://www.standaard.be/cnt/dmf20180827_03684864

[32] https://www.hln.be/nieuws/binnenland/-draait-de-wereld-door-deze-verwijderde-facebookpost-over-lingerie-voor-mannen-levert-francken-kritiek-op~a1511b45/

[33] https://www.apache.be/2017/06/22/hoe-n-va-de-vierde-macht-uitschakelt-en-niemand-piept/?sh=14d69719ddf03546a5699-586738160

[34] https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2018/12/22/bijna-de-helft-van-de-vlaamse-gemeenten-kampt-met-radicalisering/

[35] https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2018/12/22/bijna-de-helft-van-de-vlaamse-gemeenten-kampt-met-radicalisering/

[36] https://www.vrt.be/vrtnws/nl/drafts/Buitenland/rage-against-the-machine-wanneer-gaan-de-tegenstanders-van-trum/

[37] https://www.vrt.be/vrtnws/nl/drafts/Buitenland/rage-against-the-machine-wanneer-gaan-de-tegenstanders-van-trum/

[38] Ik krijg dan ook de sterke indruk dat het om een doelbewuste strategie gaat die eruit bestaat de grenzen van toelaatbare campagnes en uitspraken af te tasten terwijl de campagne, nadat ze is weggehaalt, toch al haar doelpubliek had bereikt.

[39] https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20181204_04009313

[40] http://www.standaard.be/cnt/dmf20181204_04008950

[41] https://www.demorgen.be/politiek/joel-de-ceulaer-bart-de-wever-bewijst-de-democratie-een-dienst-b604098d/

[42] De Afspraak, woensdag 5 december. https://www.vrt.be/vrtnu/a-z/de-afspraak/2018/de-afspraak-d20181205/

[43] https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2018/08/10/opinie-climate-response/

[44] https://diem25.org/wp-content/uploads/2017/03/European-New-Deal-Complete-Policy-Paper.pdf

[45] https://diem25.org/europese-new-deal/

[46] Uit redenen van transparantie voel ik mij verplicht te vermelden dat ik lid van DiEM25 ben.

[47] http://www.standaard.be/cnt/dmf20181204_04009225

[48] https://news.un.org/en/story/2018/12/1028311

[49] Terzake, donderdag, 13 december. https://www.vrt.be/vrtnu/a-z/terzake/2018/terzake-d20181213/

[50] https://www.theguardian.com/environment/2018/apr/25/climate-change-to-drive-migration-from-island-homes-sooner-than-thought